Sposoby zawierania umów zaproponowane przez ustawodawcę zostały uregulowane w przepisach Kodeksu Cywilnego i mają uniwersalne zastosowanie także na płaszczyźnie prawa handlowego. Na wstępie mojej pracy, chciałabym zaznaczyć, że ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks Cywilny – wyróżnia cztery podstawowe sposoby zawierania umów i są to: oferta, negocjacje, aukcja i przetarg. Ustawa wyróżnia również swobodę zawierania umów , którą ustawodawca zawarł w art. 3531KC.
Zawieranie umów handlowych
Sama „umowa” według Kodeksu Cywilnego, a także równie istotnego prawa zwyczajowego dochodzi do skutku jedynie w przypadku złożenia co najmniej dwóch zgodnych oświadczeń woli. Jest to tak zwany konsensus. Umowa złożona w dowolnej formie ( czy to pisemnej czy ustnej ) stanowi samodzielną i integralną całość dzięki której można ukształtować stosunek prawny, który jest zawarty w samej jej treści. Zgodne oświadczenia woli co do zasady powstają wtedy gdy można stwierdzić, że wszystkie posiadają ten sam sens i cel. Jeżeli którakolwiek ze stron chce powołać się na wadę złożonego wcześniej oświadczenia woli oznaczać to będzie, że chce ona się uchylić od skutków tego oświadczenia już po zawarciu umowy. Konsensus co do zasady może zostać zawarty dowolnie. Ograniczają go jedynie treści czynności prawnych tj.:
– prawa przyrody wynikające z art. 387 KC,
– normy bezwzględnie wiążące
– obejście ustawy wynikające z art. 58 § 1 KC,
– zasady współżycia społecznego wynikające z art. 58 § 2 KC.
W zawarciu umowy bardzo ważnym jest ustalenie minimalnego zakresu konsensusu. Strony umowy muszą więc wskazać treść umowy i wszystkich konsekwencji prawnych z tego wynikających. Ponadto powinno się wskazać niezbędne postanowienia, które odnoszą się do samego sposobu zawarcia umowy oraz do kwalifikowania wyróżnionych w ustawie typów. Konsensus jest więc niezbędną przesłanką dojścia każdej umowy do skutku. Kodeks cywilny wskazuje wprost, że strony zwierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swojego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Podmioty, które przystępują do złożenia zgodnych oświadczeń woli posiadają szereg uprawnień wynikających z możliwości jakie daje ustawodawca. Przede wszystkim przysługuje im kompetencja do decydowania o tym czy i z kim zawierają umowę oraz możliwość wybory stypizowanego sposobu zawarcia umowy. Bardzo często sama treść umowy określana jest przez podmioty świadczące usługi masowe, mające dominującą pozycję z punktu widzenia gospodarczego. W tej sytuacji możemy spotkać się z ograniczeniem roli kontrahenta tego podmiotu do zaakceptowania treści umowy zaproponowanej masowych przedsiębiorców.
Sposoby zawierania umów
Kodeks Cywilny reguluje wcześniej wspomniane sposoby zawierania umów, czyli: oferta, negocjacje, aukcja i przetarg. Pierwszym sposobem, który chcę wyróżnić w swojej pracy to oferta. Oferta to przede wszystkim złożenie oświadczenia woli do zawarcia umowy przed jedną stronę i przyjęciu przez drugą stronę stosunku prawnego. Ustawodawca uregulował tę formę w art. 66 Kodeksu Cywilnego. Oświadczenie woli stanowi jednak ofertę jedynie w sytuacji gdy zawiera konkretne postanowienia umowy, która w przyszłości ma zostać zawarta.
W praktyce oznacza to, że podmiot przedstawiający ofertę musi zrobić to w sposób stanowczy podając przy tym niezbędne elementy treści samej umowy takie jak np. cena. Oferta jest uznana za zobowiązującą w momencie uznania jej przez adresata oferty. Jeżeli oferta składana jest konkretnemu adresatowi, wiąże ona od chwili udostępnienia jej temu adresatowi w sposób, który umożliwił mu dokładne zapoznanie się z treścią oferty. Oferta skierowana do nieoznaczonego grona adresatów natomiast wiąże składającego ofertę w chwili, gdy konkretny adresat potwierdzi niezwłocznie jej otrzymanie.
Oczywiście trzeba pamiętać, że zgodnie z zasadami Kodeksu Cywilnego sama informacja o otrzymaniu oferty nie jest jednoznaczna z jej przyjęciem przez adresata. Skutecznie złożona oferta według przepisów jest nieodwołalna. Co oznacza to w praktyce ? Podmiot składający ofertę nie może się z niej wycofać .
Ustawodawca zawsze przewiduje również sytuacje wyjątkowe, które regulują możliwość wyjątku od ogólnej zasady. W powyższym przypadku wyjątek od tej zasady został przewidziany w obrocie pomiędzy przedsiębiorcami. W stosunku pomiędzy relacją przedsiębiorca – przedsiębiorca, dopuszcza się możliwość odwołania oferty przed zawarciem umowy w przypadku gdy oświadczenie o odwołaniu zostało złożone drugiej stronie przed wysłaniem przez nią oświadczenia o przyjęciu oferty. Kodeks Cywilny jednak wskazuje wyraźnie, że wyjątek nie może być dopuszczony jeżeli wynika to bezpośrednio z treści złożonej oferty lub określono w niej termin przyjęcia.
Tryb ofertowy
Kolejną ważną kwestią w przypadku wyboru trybu ofertowego jest termin, w którym oferta przestaje wiązać oferenta. Co do zasady oferent może dowolnie określić termin, w przeciągu którego będzie oczekiwał odpowiedzi w kwestii jej przyjęcia . W tym czasie on sam jest związany tą ofertą. W przypadku gdy oferent terminu nie określi wskazane jest, że oferta która została przedstawiona drugiej stronie osobiście lub przy użyciu środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość, przestaje wiązać oferenta jeżeli adresat nie przyjął jej niezwłocznie. Oferta złożona w każdy inny sposób natomiast przestaje wiązać z upływem czasu, w którym oferent mógł w zwykłym toku czynności otrzymać od adresata oferty odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.
Ustawodawca wyróżnia jeszcze jeden sposób przystąpienia do oferty. Jest to sposób dorozumiany m.in. poprzez milczenie bądź przystąpienie do wykonania umowy, które są często spotykane w stosunkach pomiędzy przedsiębiorcami.
Bardzo ważna jest jednak pamięć o tym, że adresat oferty przyjmując ofertę, akceptuje wszystkie warunki umowy zawarte w treści tej oferty. Co w sytuacji, gdy adresat chce wprowadzić zmiany ? Przyjęcie oferty przez adresata z zastrzeżeniem zmian, stanowi całkowicie nową ofertę. W obrocie pomiędzy przedsiębiorcami, dopuszczalne jest jednak przyjęcie oferty z zastrzeżeniem zmian, które nie powodują istotnej zmiany jej treści – skutkuje to zawarciem umowy ze wskazanymi zastrzeżeniami. Samym miejscem zawarcia umowy, która doszła do skutku poprzez tryb ofertowe jest zgodnie z Kodeksem Cywilnym miejsce otrzymania oświadczenia o przyjęciu oferty przez jej adresata.
Negocjacje
Kolejnym trybem zawarcia umowy są negocjacje. Pojęcie to jest uregulowane w art. 72 Kodeksu Cywilnego. Negocjacje oznaczają przede wszystkim wzajemne oddziaływania stron w celu zawarcia umowy, wymiana informacji dotyczących okoliczności mogących mieć wpływ na decyzję o zawarciu umowy. Negocjacje często dotyczą umów złożonych, o nietypowej postaci, dotyczące świadczeń dużej wartości. Negocjacje są spotykane najczęściej pomiędzy podmiotami prowadzącymi działalność gospodarczą. Istotą negocjacji jest wzajemne kształtowanie warunków umowy.
Ze względu na przedstawiona cechy charakterystyczne negocjacje nie będą miały zastosowania w przypadku zawierania umów adhezyjnych, gdzie jedna ze stron w całości akceptuje treść umowy zaproponowanej przez drugą. Strony w toku prowadzonych negocjacji nie są związane swoimi oświadczeniami, zachowują więc swobodę co do decyzji o zawarciu umowy. Istotą negocjacji jest także to, że jeżeli strony prowadzą negocjacje w celu zawarcia konkretnej umowy, to zostaje ona zawarta , gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień. Strony negocjacji mają prawo do uznania, że umowa została zawarta już po ustaleniu elementów koniecznych.
Aukcja i przetarg
Kolejne dwa zbliżone do siebie tryby zawierania umów wyróżnione przed Kodeks cywilny to wspomniane wcześniej aukcja oraz przetarg. Tryby te uregulowane są w art. 701KC. Aukcja jest jedną z form przetargu. Aukcja jest więc zorganizowaną formą sprzedaży, będącą formą przetargu prowadzonego na żywo. Aukcje są sprawdzonym sposobem na najkorzystniejsza sprzedaż w sytuacji gdy istnieje wielu potencjalnych nabywców na jeden towar. Podczas aukcji osoby, które mają zamiar zawrzeć umowę muszą być obecni w miejscu aukcji lub muszą komunikować się za pomocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość.
Podczas aukcji uczestnicy składają oferty słownie lub równorzędnymi znakami. Momentem zawarcia umowy podczas wyboru tego trybu jest zamknięcie aukcji po stwierdzeniu, że konkretny licytant zaoferował najwyższą cenę, ponieważ pomimo trzykrotnego wezwania do dalszych postąpień nikt nie postąpił wyżej. Podczas aukcji osoby, które chciałyby zawrzeć umowę składają swoje oferty podczas równoczesnego wzajemnego komunikowania. Wybór jednej oferty przestają wiązać oferentów i umowa zostaje zawarta z oferentem, którego oferta została wybrana.
Przetarg natomiast jest również jedną z form wyboru najkorzystniejszej oferty prowadzącą do dalszego zawarcia umowy. Przetarg jest bardzo zbliżoną formą do opisanej wcześniej aukcji. Organizator przetargu oczekuje składania ofert w okresie i miejscu przez niego wskazanym. Następnie wybiera najkorzystniejszą ofertę, albo uznaje, że żadna nie spełnia jego oczekiwań i przetarg zostaje zamknięty bez zawarcia umowy. Organizator jest zawsze zobowiązany do przygotowania kryterium oceny oferty, według których będzie dokonywał wyboru.
W przypadku przetargu, dokładnie tak samo jak w sytuacji aukcji w razie wyboru jednej oferty, pozostałe przestają wiązać oferentów i umowa zostaje zawarta z oferentem, którego oferta została wybrana. Organizator ma obowiązek, pod sankcją odszkodowawczą, niezwłocznego powiadomienia na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku lub zamknięciu bez wybrania oferty.
Żródło:
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny. Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19640160093