O sądownictwie słyszy się bardzo dużo, trudniej jest jednak w praktyce dopasować konkretną sprawę do konkretnego podmiotu. Jak wygląda struktura sądów w Polsce? Do którego z czym się zgłosić? Sądownictwo w Polsce – zwięźle i na temat.
Sądy to niezawisłe organy rozstrzygające spory pomiędzy podmiotami. Wymiar sprawiedliwości w Polsce jest dzieli się na:
- Sąd Najwyższy,
- sądy powszechne,
- sądy administracyjne,
- sądy wojskowe.
Powyższe są sądami państwowymi, istnieją również sądy niepaństwowe tzw. polubowne. Ale o tym później. Najpierw skupmy się na konkretnych obowiązkach sądów, które najbardziej nas interesują:
Sąd Najwyższy
Jest naczelnym organem sądowniczym w Polsce. Stanowi podmiot nadzorczy wobec sądów powszechnych i sądów wojskowych w zakresie orzekania (nadzór judykacyjny). Ponadto do kompetencji SN należy m.in.:
- rozpoznawanie protestów wyborczych, stwierdzanie ważności wyborów do Sejmu i Senatu oraz wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, a także ważności referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego,
- rozpoznawanie protestów wyborczych w wyborach do Parlamentu Europejskiego,
- opiniowanie ustaw i innych aktów normatywnych,
- rozstrzyganie nadzorcze w stosunku do samorządów zawodowych: adwokatów, radców prawnych oraz notariuszy.
Organy Sądu Najwyższego:
- Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego,
- Prezes Sądu Najwyższego każdej izby,
- Zgromadzenie Ogólne Sędziów Sądu Najwyższego,
- zgromadzenie sędziów izby Sądu Najwyższego każdej izby,
- Kolegium Sądu Najwyższego.
W SN działa także:
- Kancelaria Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
- Biuro Studiów i Analiz Sądu Najwyższego.
Powyższe nie są jednak organami Sądu.
Izby Sądu Najwyższego:
- Cywilna – składa się z 31 sędziów,
- Karna – składa się z 28 sędziów,
- Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw Publicznych – składa się z 19 sędziów,
- Wojskowa – składa się z 9 sędziów.
Sądy powszechne
Zakres działania sądów powszechnych jest bardzo szeroki. Zajmują się sprawami z zakresu prawa cywilnego, karnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, które nie są zastrzeżone dla innych sądów. Wyróżniamy:
- Sądy rejonowe
Działają w sprawach majątkowych, których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75 000 zł oraz w sprawach gospodarczych, w których wartość ta nie przekracza 100 000 zł. Są to sądy pierwszej instancji.
- Sądy okręgowe (45 sądów)
Sądy drugiej instancji – rozpatrują apelacje od wyroków sądów pierwszej instancji. Jako sądy pierwszej instancji, rozpatrują sprawy majątkowe, których wartość przedmiotu sporu przekracza 75 000 zł oraz gospodarcze, w których wartość przekracza 100 000 zł. Ponadto, rozpatrują sprawy określone przepisami prawa, np. o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji, o prawa niemajątkowe.
- Sądy apelacyjne (11 sądów)
Do sądów apelacyjnych trafiają orzeczenia sądów okręgowych. Ponadto, rozstrzygają sprawy określone ustawą oraz stanowią sądy dyscyplinarne dla sędziów sądów powszechnych.
Sądy administracyjne
Sprawują kontrolę nad działalnością administracji publicznej. Sprawy, których dotyczą to m.in.:
- decyzje administracyjne,
- akty prawa miejscowego,
- akty nadzoru nad działalnością organów jednostek samorządu terytorialnego,
- pisemne interpretacje przepisów prawa podatkowego,
- niektóre postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym w administracji,
- bezczynność organów administracji publicznej.
W tym przypadku sądami pierwszej instancji są wojewódzkie sądy administracyjne. Wyjątkiem spraw, których nie rozpatrują są te zastrzeżone dla Naczelnego Sądu Administracyjnego.
Naczelny Sąd Administracyjny zajmuje się sprawami określonymi przez przepisy oraz w drugiej instancji odwołaniami od orzeczeń wojewódzkich sądów administracyjnych.
Sądy polubowne
Alternatywa dla sądów państwowych. Polega na rozwiązywaniu sporów cywilnych przed organem niezależnym od sądów państwowych. Sądy arbitrażowe stają się coraz bardziej popularnym rozwiązaniem, w szczególności wśród przedsiębiorców. Przedmiotem spraw mogą być wszystkie sprawy majątkowe oraz sprawy o prawa niemajątkowe, które mogą być przedmiotem ugody (w których ustawa nie wymaga orzeczenia sądu powszechnego), np. o rozwód, alimenty, czy separację.
Jakie są najlepsze strony sądu polubownego? Arbitrem może być każda osoba fizyczna posiadająca pełną zdolność do czynności prawnych. Wyroki wydane przez takie sądy, po ich uznaniu lub po stwierdzeniu ich wykonalności przez sąd powszechny, posiadają taką samą moc prawną, jak wszystkie inne wyroki sądów powszechnych.