Dłużnicy bronią się rękoma i nogami, żeby uniknąć spłaty zobowiązania. Jednym z  popularnych sposobów jest ukrywanie majątku. Na szczęście prawo chroni interesy wierzycieli przed sprytnymi dłużnikami. Czym jest skarga pauliańska i kiedy można ją zastosować?

W jakim przypadku roszczenie pauliańskie?

W poprzednim artykule: Przedawnienie długu w obrocie gospodarczym poruszałam temat unikania odpowiedzialności ze strony dłużników. Często po prostu czekają oni, aż dług się przedawni. Pomysłów jest jednak dużo więcej. Dłużnik może latami uciekać udając niewypłacalnego. Majątek można w prosty sposób ukryć, zawierając kolejne umowy i przepisując go na inną osobę. W ten sposób dłużnik zostaje ze środkami niewystarczającymi na pokrycie należności. W takim przypadku, wierzycielowi przysługuje prawo do skorzystania ze skargi pauliańskiej. Należy sprawdzić, czy spełnione zostały wymagane warunki:

• Czynność prawna (np. zawarcie umowy z osobą trzecią) skutkuje pokrzywdzeniem wierzycieli. Dłużnik rzeczywiście stał się niewypłacalny, bądź w wyższym stopniu niewypłacalny niż przed zawarciem umowy, poprzez którą wyzbył się majątku lub jego części. Aby stwierdzić niewypłacalność, dłużnik wcale nie musi ogłaszać upadłości.
• Dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzyciela. Wiedział, że jest obarczony długiem, a mimo to sprzedał bądź oddał majątek uniemożliwiając wierzycielowi dochodzenia zobowiązań.
• Osoba trzecia odniosła korzyści majątkowe na skutek danej czynności prawnej. Ponadto, miała świadomość lub mogła się dowiedzieć, że dłużnik działa w złej wierze, a skutkiem czynności może być pokrzywdzenie wierzycieli.

Jak złożyć skargę?

Skorzystanie ze skargi pauliańskiej równa się założeniu sprawy sądowej. Oznacza to, że należy złożyć pozew przeciwko osobie trzeciej, która dokonała czynności prawnej, wskutek której odniosła korzyść majątkową. Należy również wykazać, że pierwotny dłużnik nie jest w stanie spłacić długu.

Termin na złożenie skargi wynosi 5 lat od momentu dokonania czynności prawnej pomiędzy dłużnikiem a pozwanym.

Może zdarzyć się, że osoba trzecia zrobi dokładnie to samo, co dłużnik – przepisze majątek na osobę czwartą. W takim przypadku, pozwanym staje się osoba czwarta. Należy wystąpić z roszczeniem w terminie 5 lat od daty dokonania nowej czynności prawnej. Wyjątkiem jest sytuacja, w której sprawa uległa przedawnieniu, tzn. pierwszy pozew przeciwko osobie trzeciej nie został złożony w terminie.

Skutki

Wydanie przez sąd pozytywnego wyroku nie oznacza, że majątek zostanie z miejsca zwrócony wierzycielowi. Ponadto, dana czynność prawna pozostaje ważna, ale bezskuteczna wobec wierzyciela. Sąd rozstrzyga jedynie, czy w toku egzekucji prowadzonej wobec dłużnika, możemy prowadzić ją względem osoby trzeciej. Przedmiotem sporu staje się majątek, który na mocy bezskutecznej czynności prawnej został przekazany osobie trzeciej. Można też żądać wszystkiego, co jeszcze nie weszło w posiadanie osoby trzeciej, ale miało wejść.

Osoba trzecia może być również dłużnikiem wobec zupełnie innych wierzycieli. W takim wypadku, wierzyciel składający skargę pauliańską ma wobec nich pierwszeństwo.

Wartość przedmiotu sporu

Skarga pauliańska nie jest typowym pozwem o zapłatę konkretnej sumy. Jednak określenie wartości jest bezwzględnie wymagane. W tym przypadku jest to wartość wierzytelności, dla zaspokojenia której występujemy o uznanie czynności prawnej za bezskuteczną. W praktyce jest to najniższa z danych wartości:

• wartość wierzytelności, która przysługuje wierzycielowi,
• wartość tego, co wyszło z majątku dłużnika lub do niego nie weszło,
• wartość korzyści majątkowej, jaką na skutek czynności prawnej odniosła osoba trzecia.

Prawa osoby trzeciej

Osoba trzecia w sporze może skorzystać z upoważnienia przemiennego na podstawie art. 533 Kodeksu cywilnego: Osoba trzecia, która uzyskała korzyść majątkową wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, może zwolnić się od zadośćuczynienia roszczeniu wierzyciela żądającego uznania czynności za bezskuteczną, jeżeli zaspokoi tego wierzyciela albo wskaże mu wystarczające do jego zaspokojenia mienie dłużnika.

Przy czym osoba trzecia zobowiązana jest do zaspokojenia nie całości, lecz części roszczenia wartością odpowiadającej korzyści majątkowej, jaką ta osoba uzyskała. Może ona również częściowo spłacić wierzyciela i wskazać majątek dłużnika, który pozwoli na spłatę reszty. Ponadto, osoba trzecia sama w takim przypadku wybiera sposób zaspokojenia wierzyciela.